Có một Sài Gòn… cà phê (P1)

Tháng 5-2015, Sài Gòn vừa tưởng niệm 40 năm…. Nhiều cảm xúc cho tháng ngày này. Không chỉ ký ức cuộc chiến mà còn là hoài niệm về hình ảnh Sài Gòn chất chứa những nhân ảnh giờ đã là muôn năm cũ!

Mây vẫn bay, ngày vẫn trôi đi, ai chẳng có một cái quán để nấp bóng còn đang bồng bềnh ở đâu đó trong tâm tưởng. Chút hoài cảm mong manh rằng có một ngày nào đó, ngồi bên quán vắng chiều hôm bỗng dưng bắt gặp lại một vài khuôn mặt quen thuộc qua một dòng nhạc, qua những giọt cà phê đang lặng lẽ buông rơi… Để hoài cố nhân với còn ai nữa, những người của dĩ vãng thấp thoáng ẩn hiện trong một ngày nhạt nắng…

30 năm trước, lúc người viết bài này còn là sinh viên trường Đại học Tổng hợp TP.HCM, cứ mỗi lần lịch học ở cơ sở 1 trên đường Nguyễn Văn Cừ (nay là Đại học Khoa học Tự nhiên TP.HCM), là bè bạn rủ nhau sang bên kia đường để nhâm nhi cà phê Năm Dưỡng góc Ngã Sáu Sài Gòn. Quán không có bảng hiệu riêng. “Năm Dưỡng” là tên ông chủ quán. 

Cà phê là món điểm tâm...

Tôi còn nhớ, cà phê Năm Dưỡng ở số 251/2 Nguyễn Thiện Thuật, nằm trên con hẻm nhỏ nối liền với Lý Thái Tổ. Hẻm đó còn có nhà của... nghệ sĩ Hùng Cường. Thuở ấy, may mắn lứa sinh viên còn được hưởng cái thú nghe đâu vốn là “đặc sản” của quán từ trước 1975: Mấy ông bà khách hàng của Năm Dưỡng thường ngồi chồm hổm trên ghế, cà phê đổ ra cái đĩa cho nó nguội mới uống. Cà phê Năm Dưỡng hay hát đĩa cải lương của Hãng Dĩa hát Việt Nam, loại đĩa 78 vòng vừa dầy vừa nặng. Dĩa hát được nhiều khách nhớ nhất là Tư Ếch đi Sài Gòn do Văn Huờng ca vọng cổ được phát tới phát lui.

Cà phê Năm Dưỡng pha bằng vợt chớ không bằng phin và dành cho dân ghiền cà phê như học sinh và sinh viên nghèo thời ấy. Hồi đó trước quán còn có ông già người Tàu bán húng lìu ngon lắm...

Anh bạn đồng nghiệp Trần Tiến Dũng nói rằng người Sài Gòn - Chợ Lớn ngày xưa thức giấc sớm, cứ tầm bốn, năm giờ sáng là bếp ở tiệm nước hoặc bếp ở quán hẻm phố đỏ lửa nấu nước pha cà phê. Hình ảnh phổ biến nhất của cà phê vợt lại là cái siêu đất, loại siêu nấu thuốc bắc và cái vợt bằng vải dài như chiếc vớ của người đi giày bốt.

Ở các tiệm nước của người Hoa còn có kiểu uống cà phê vợt chấm giò quảy hoặc bánh tiêu. Nhiều người lớn tuổi, dân lao động nghèo, kiểu uống cà phê này có thể thay thế phần ăn điểm tâm sáng. Thật là ngon lành biết bao khi cầm nguyên cả cái bánh giò quảy chấm vào ly cà phê hoặc ngắt từng miếng bánh nhỏ rồi dùng muỗng vớt chung với cà phê lên nhâm nhi.

Hình ảnh quen thuộc là một ông già người Hoa ngồi chồm hổm trên cái ghế đẩu hỏi chuyện với người xung quanh: “Lị biết bữa nay xố sổ con gì không? Ngộ hôm qua nằm mơ thấy tiền cột thành xấp cao như núi, tính nhịn ăn một bữa mua vé số. Có trật thì đói một chút cũng không chết à”. Vậy rồi mấy người trong quán cùng lên giọng lơ lớ bàn số đề với ông già ngồi chồm hổm...

Và nói đến cà phê vợt mà không nhắc đến ngón nghề rót cà phê của các tay pha chế thì có khi thiếu sót. Cái hình ảnh đưa siêu cà phê lên cao rồi để cho dòng cà phê chảy ra từ cái ống siêu làm tràn miệng ly cà phê đọng lại trong cái dĩa. Cái ngón nghề rót tràn ly này sao khéo quá, tràn chút xíu, để dư cà phê cho khách chút xíu thôi, vậy mà thành một phong cách uống kề môi miệng vô cái dĩa vừa thổi vừa húp.

Có người giải thích về phong cách húp chút cà phê dư trong dĩa là: Cà phê mới rót nóng hổi, hương cà phê tràn trên mặt cái dĩa, kề mủi, miệng vô là cách tận hưởng hương cà phê. Cách giải thích đó không hề suy diễn vì chỉ với món cà phê vợt người ta mới có phong cách húp cà phê trong dĩa, cũng như chỉ ở Chợ Lớn người đời nay và người đời sau mới cảm nhận được mùi vị các giai thoại về ban hội nhất thống giang hồ, truyền kỳ về các ông vua ve chai, vua ấp hột vịt, vua bột ngọt, vua chiếu bóng... nhưng trên hết là mở ra không gian văn hóa của những người Hoa chọn Sài Gòn làm chốn quê nhà.

Nhắc kể về một thuở cà phê Sài Gòn, các thế hệ sinh viên đàn anh (và cũng là bạn vong niên!) của người viết bài này, cứ mỗi lần gợi lại là miên man trong dòng chảy đậm đặc hương cà phê kỷ niệm...

Minh Tâm

SGB: Khách uống cafe bị chính ngay ông chủ chỉnh? Mời quý bạn đọc đón xem tiếp phần hai của có một Sài Gòn... cà phê nhé!