Sài Gòn... Zippo

Dân Sài Gòn vào thập niên 1960 và đầu đầu niên 1970 đã quá quen với hình ảnh của Đại Cathay được mô tả trên báo, được tiểu thuyết hóa và dựng thành phim. Đó là một thanh niên điển trai với mái tóc bồng bềnh, quần Jean, giày cao cổ, trên môi không rời điếu thuốc, tay luôn “múa” hộp quẹt Zippo.

Trong suốt cuộc chiến tại Việt Nam, Zippo đã trở thành một món đồ lưu niệm và ghi lại những cảm xúc của người lính. Theo những nhà sưu tầm, 200.000 hộp quẹt Zippo đã được sử dụng cho lính Mỹ tại Việt Nam. Zippo như một công cụ cầm tay giải trí của lính Mỹ hàng ngày. Bản thân nắp sáng của hộp quẹt cũng được sử dụng như một gương soi nhỏ, lửa được dùng để nhóm bếp và hâm nóng đồ ăn mỗi ngày.

Những người lính thường tích trữ lượng muối ở phần dưới của hộp quẹt để dùng cho mỗi bữa ăn. Một huyền thoại khác của Zippo là dùng để truyền tín hiệu hay có thể làm vật cản đạn. Một nhân chứng kể lại, anh ta đã thóat chết trong gang tấc khi một viên đạn bắn ngay tim nhưng đã được hộp quẹt Zippo cản lại khi anh để nó ở túi áo, một sự may mắn. Thêm nữa Zippo có thể dùng làm hiệu cho trực thăng cứu hộ hoặc báo hiệu cho đồng đội khi ở trên chiến trường.

Những người thợ điêu khắc của Việt Nam thường chạm khắc những hình ảnh hoặc những câu châm ngôn vào hộp quẹt cho quân lính. Hình ảnh nổi tiếng và thịnh hành nhất thời đó mà lính Mỹ thường hay khắc vào là bản đồ Việt Nam. Gần như mỗi người lính đều có một cái riêng cho mình và mang theo bên mình cho tới năm 1975. Có thể nói, những người lính đã từng đứng trước cái chết, bờ vực của địa ngục đều mang theo Zippo bên người. Nó đã trở thành một phần máu thịt và tâm hồn của người sử dụng nó. Và từ đây, Zippo trở thành một vật sưu tầm vô giá.

Những năm Việt Nam mới mở cửa, dòng du khách đổ xô vào Việt Nam đã tạo nên một kỷ nghệ đồ thủ công lưu niệm, trong số này, các vật dụng của binh sĩ ngày trước được du khách đặc biệt quan tâm. Không lâu sau đó thì các sản phẩm chính cống mau chóng theo khách du lịch chảy trở ra ngoài và Zippo cũng không là một ngoại lệ. Chợ Dân Sinh ở quận 1, Sài Gòn, mau chóng tràn ngập các loại Zippo giả, chúng được mua khá nhiều bởi các loại du khách thuộc loại "cưỡi ngựa xem hoa", các du khách chưa từng có một tí hiểu biết gì về chiến tranh Việt Nam ngoài những sách báo, phim ảnh Hollywood, các du khách "thời thượng" ...

Nhật Bản vốn là đất thánh của dân sưu tập Zippo từ nhiều thập niên qua và tất nhiên sau ngày Việt Nam mở cửa, những nhà sưu tập Zippo người Nhật đã không bỏ lỡ cơ hội để đến Việt Nam và gom góp cho kỳ sạch tất cả những cái Zippo chính cống. Việc này góp phần đẩy giá của loại Zippo Vietnam War lên cao đến chóng mặt, từ đây bắt đầu xuất hiện những cái Zippo VNWar giả mà thật, hòng lừa gạt ngay chính những nhà sưu tập trên thế giới. Người ta lùng mua những cái Zippo được sản xuất trong thời gian xảy ra cuộc chiến VN, nhưng là những cái Zippo trơn láng, vốn được bán ở Mỹ và chưa từng "tham chiến" tại Việt Na. Loại Zippo này không hề khó kiếm - đến tận bây giờ vẫn còn rất dễ mua trên Ebay. Sau đó khắc lên thân những cái Zippo thật này những mẫu-hình (motif) thông dụng của binh sĩ Hoa Kỳ thời chiến tranh Việt Nam rồi kêu bán như một cái Zippo VN War chính cống. Đối với những cái Zippo VN War này - trong nhiều trường hợp đã được mang trở về Sài Gòn và được khắc bởi chính những người thợ đã từng khắc Zippo trên lề đường Sài Gòn ngày xưa - những cái Zippo giả mà thật này, thật sự sẻ không có một nhà sưu tập nào đủ khả năng để lượng định cho chính xác.

Hiện nay việc sở hữu Zippo VN War vẫn là món hàng bày bán ở Sài Gòn như một thú chơi cổ ngoạn. Hơn thế, người ta còn lập hội Zippo ở nhiều địa phương và thi thoảng vẫn rũ nhau “offline” để cùng “khoe” những chiếc hộp quẹt chẳng mảy may liên quan chi đến “VN War”, nhưng đó vẫn là Zippo!

Nguyệt Minh